KONSTYTUCJA FIRMY RODZINNEJ – WPROWADZENIE

"Rozwój umiejętności komunikacyjnych jest jednym z kluczowych elementów prawidłowego przygotowania Nestorów i Sukcesorów do międzypokoleniowej sztafety. Owym przygotowaniem jest rozpoczęcie procesu tworzenia Konstytucji Firmy Rodzinnej.

Ze względu na pojawienie się instytucji Fundacji Rodzinnej, główny nurt „doradztwa” sukcesyjnego, za sprawą kancelarii prawnych, biur doradztwa podatkowego i innych podmiotów zajmujących się sukcesją, dość wcześnie (za wcześnie) zrezygnował z prób tworzenia Konstytucji Rodzinnych. To wielka strata dla przedsiębiorców. Co do zasady, Konstytucja w ogóle nie znajdowała się w ofercie znakomitej większości oferentów. Drugie, skąd inąd błędne przekonanie pochodzące z przeświadczenia, że Konstytucja to instytucja zarezerwowana tylko dla dużych firm.

Nie ma za małej firmy na napisanie zasad jej pokoleniowego działania!

Komunikacja, umiejętność organizowania spotkań rodzinnych, moderowania konfliktem, mentoringu energią samców i samic Alfa, zarządzania zmianą na żywym organizmie, są kluczem, którego zdobycie poprzedza otworzenie drzwi do skarbca Sukcesji Pokoleniowej. W skarbcu tym znajdują się między innymi: zasady tworzenia przepisów, na mocy których rodzina będzie przekazywała wiedzę, władzę i własność, w tym zasady tworzenia systemu wynagradzania członków rodziny atomowej, planowanie urlopów, wypoczynku, edukacji, zasady bezpieczeństwa na wypadek wojny. Poniżej przeznaczymy trochę miejsca przypomnieniu, czym jest rzeczona Konstytucja Firmy Rodzinnej, ponieważ warto skonfrontować jej zasady z zasadami panującymi w świecie sukcesji pospolitej, staro-paradygmatowej, opartej wyłącznie o prawo, podatki, notariat.

W naszej ocenie, wynikającej z wieloletniego doświadczenia „łagodzenia” sukcesyjnych rozmów oraz organizacji sukcesyjnych warsztatów, to właśnie w tym momencie mogą decydować się losy powrotu dzieci do firmy, ich odejścia na długi czas lub całkowitej rezygnacji ze współudziału w tworzeniu biznesu. To jest „ta chwila”, kiedy na wierzch wypływa: miłość i wdzięczność, zazdrość i głupota, solidarność i efekty zapisanej ponad genem lojalności rodowej. Mieszanka energetyczna postawy mentalnej i emocjonalnej członków rodziny, wespół z mocą przekazu intergeneracyjnego i transgeneracyjnego, najczęściej z poziomu naszej podświadomości.

Postawię tutaj symboliczną kropkę, aby pomóc zrozumieć wagę i powagę sytuacji.

Rodzina w trakcie serii spotkań, które powinny być moderowane przez eksperta siedzącego z nią przy jednym stole, będzie ustalała formy tworzenia się „Imperium” klanu rodzinnego, z pogranicza zarządzania, ekonomii, podatków, systemu wynagrodzeń, struktur organizacyjnych, zasad zatrudniania członków rodziny itd. W procesie tym komunikacja będzie odgrywała wiodącą rolę. Paradoksalnie, o potencjalnym sukcesie procesu tworzenia Konstytucji, poza umiejętnością mówienia, decyduje przede wszystkim umiejętność i sztuka słuchania. W milczeniu. Cisza, czyli ta obrazowa przerwa pomiędzy nutami na pięciolinii, niesie ze sobą mnóstwo informacji.

Czas tworzenia Konstytucji powinien trwać od kilku do kilkunastu miesięcy, ponieważ najważniejsze przełomowe wartości – i tutaj uwaga! – pojawiają się w tzw. „międzyczasie”, kiedy tematy będą się – mówiąc językiem edukacji – integrować, czasami z konfliktem w tle. I o to chodzi.

Już sama próba powołania do życia Rady Rodziny może okazać się nie lada wyzwaniem. A gdzie to jeszcze do Fundacji?

Sztuka budowania Konstytucji, których niezmienny trzon powinien obowiązywać przez następne dziesięciolecia, polega nie na tym, by otrzymać konstrukcję, do której nie można już niczego dodać, ale na tym, by otrzymać konstrukcję, od której nie można już niczego odjąć. W tym tkwi geniusz.

Zasada ta obowiązuje tak samo w Sukcesji, jak i dotyczy takich dziedzin jak: budownictwo, sztuka, sport itd. Chodzi o to, abyś nie stworzył barokowego, pompatycznego, fantazyjnego blichtru, charakteryzującego się przepychem i przerostem form zamiast istotną treścią. Zatem Konstytucja w swojej esencji nie musi być opasłym tomem pobożnych życzeń i nadziei, które nie posiadają swojej sprawczości, lecz powinna być zbiorem reguł, których nadrzędnym celem jest przetrwanie przedsiębiorstwa, z którego żyje rodzina, pracownicy, lokalna społeczność, Twoje miasto, państwo i świat.

Tylko od Twojego poziomu świadomości zależy to, w jakim stopniu utożsamiasz się z rolą osoby, która ma wpływ na losy społeczeństwa, którym są na przykład zatrudnieni przez Ciebie ludzie. Chodzi o podjęcie społecznej odpowiedzialności. Czy stać Ciebie na czasowe – nie wiadomo jak długie – odroczenie swojej gratyfikacji, w tym finansowej, aby firma zwyczajnie przetrwała?

Konstytucja Firmy Rodzinnej, mimo że nie jest aktem prawnym, powinna działać w chwilach biznesowych kryzysów, ponieważ właśnie w tym celu została stworzona. Warto odnotować w tym momencie, że Konstytucja co do zasady powinna być „pisana” przy istotnym współudziale wszystkich zainteresowanych stron procesu. Przede wszystkim osób, które dzisiaj są żywo zainteresowane bieżąca działalnością przedsiębiorstwa. I już tylko dla porządku dodam, że w jej tworzeniu mogą brać udział dzieci, które osiągnęły już pełnoletność, a w określonych przypadkach również młodsi Sukcesorzy."

Nowak, Paweł Piotr. Biologika Sukcesji. Inter Vivos&Mortis Causa (Sezon 2).

Zadbaj o przyszłość Twojego biznesu rodzinnego już teraz. Rozpoczęcie nowego roku to idealna chwila, aby zastanowić się nad stworzeniem Konstytucji Firmy Rodzinnej. Skontaktuj się z certyfikowanym doradcą sukcesyjnym zrzeszonym w Krajowej Izbie Doradców Sukcesyjnych, aby uzyskać profesjonalne wsparcie w tym procesie. Wypełnij formularz kontaktowy poniżej i umów się na spotkanie, które może zmienić przyszłość Twojego biznesu.

Testament, darowizna, zachowek

Rozważając przyszłość naszego biznesu i majątku osobistego, istotne jest zrozumienie kilku kluczowych pojęć: testamentu, zachowku, i darowizny. Każdy przedsiębiorca i właściciel firmy powinien wiedzieć, jak te elementy wpływają na sukcesję i zarządzanie majątkiem po śmierci.

Firma zmarłego przedsiębiorcy, w przypadku braku intercyzy lub rozdzielności objęta jest małżeńską wspólnotą majątkową, a więc w połowie przypada pozostałemu przy życiu małżonkowi. Faktycznie więc tylko druga połowa, która należała do spadkodawcy wchodzi w skład schedy i trafi do spadkobiorców. Warto sporządzić testament, ponieważ posiada on pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym i można swobodnie rozdysponować majątkiem biznesowym i osobistym na wypadek śmierci. Jeżeli go pozostawiono i okazał się ważny oraz skuteczny, spadek obejmujący przedsiębiorstwo, albo jego część, nabywa spadkobierca lub spadkobiercy zmarłego, zgodnie z testamentem. Jeżeli uczyniono zapis windykacyjny, przedsiębiorstwo lub jego część – nabywa tzw. zapisobiorca windykacyjny.

Jeśli nie pozostawiono testamentu, albo okazał się nieważny, zastosowanie znajdują przepisy kodeksu cywilnego i dziedziczą kolejno:

– małżonek i zstępni zmarłego – w równych częściach (przy czym małżonkowi należy się nie mniej, niż jedna czwarta spadku). Warto pamiętać, że dziedziczy aktualny małżonek oraz dzieci zmarłego ze wszystkich związków, w tym tzw. dzieci pozamałżeńskie. Spadek przysługuje małżonkowi także wtedy, gdy sporządzono intercyzę, a w małżeństwie panuje tzw. ustrój umownej rozdzielności majątkowej (ponieważ intercyza wygasa wraz ze śmiercią współmałżonka),

– zstępni zmarłego (dzieci, wnuki, prawnuki) – w równych częściach (jeżeli nie ma małżonka lub w małżeństwie orzeczono separację),

– małżonek i rodzice zmarłego (jeżeli nie pozostawił on zstępnych), a w przypadku braku rodziców, ich miejsce zajmuje rodzeństwo zmarłego i zstępni rodzeństwa,

– dziadkowie zmarłego (jeżeli nie pozostawiono żadnych spadkobierców z poprzednich grup).

Jeżeli dziadkowie nie żyją, to kolejnymi dalszymi grupami spadkobierców ustawowych są:

– zstępni dziadków – w równych częściach,

– pasierb,

– i na koniec gmina ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego lub Skarb Państwa, ponieważ z Polsce nie ma tzw. mienia bezspadkowego.

Od 15 listopada br., kiedy weszła w życie nowelizacja kodeksu cywilnego i zmiany w prawie spadkowym ograniczono krąg spadkobierców w ramach tzw. III grupy do zstępnych dziadków, wykluczając dalszych krewnych, np. stryjecznych wnuków. Ponadto uproszczono procedurę odrzucenia spadku przez dziecko, rozszerzono krąg niegodnych dziedziczenia o osoby uchylające się od płacenia alimentów, czy też wpisano możliwość zawarcia umowy o zrzeczenie się prawa do zachowku.

Warto przy tym podkreślić, że przepisy prawa spadkowego traktują konkubinę, konkubenta, partnerkę, czy partnera jako osoby obce, które są wyłączone z dziedziczenia ustawowego. Mogą one dziedziczyć wyłącznie na podstawie testamentu jako spadkobiercy albo zapisobiercy. Pamiętać należy, że również nie korzystają z preferencji podatkowych i zapłacą 20% podatek od spadku.

Przedsiębiorca - jak każdy - może zdecydować, do kogo trafi jego firma, jak i majątek osobisty po jego śmierci, poprzez sporządzenie testamentu. Może również rozdysponować swoim majątkiem za życia, na przykład przekazując go w formie darowizn, choć co do zasady nie pomniejszy to zachowku. Może też nic nie robić i wówczas to państwo, poprzez kodeks cywilny rodem z czasów głębokiego komunizmu, zadecyduje kto i ile otrzyma. W tej ostatniej sytuacji każdy ze spadkobierców (jeżeli będzie ich kilku) otrzyma ułamkową, np. ¼ część domu, działki, samochodu, ale i przedsiębiorstwa, a w konsekwencji decyzje co do dalszych losów tych składników majątkowych będą wymagały jednomyślności. W przypadku, gdy przedmiotem tym będzie firma, można przyjąć z prawie 100% pewnością, że spowoduje do paraliż decyzyjny i niemożność sprawnego zarządzania.

Oczywiście można wyobrazić sobie, choć w praktyce rzadko spotykane, wspólne prowadzenie przedsiębiorstwa przez kilkoro spadkobierców lub jego przekształcenie w spółkę kapitałową i podzielenie się udziałami albo jego sprzedażą. Jeżeli zmarły pozostawał uprzednio w innym związku małżeńskim, który zakończyło się rozwodem, lecz byli małżonkowie nie podzielili wspólnego majątku – problem spadnie na wszystkich spadkobierców zmarłego. Gdy w trakcie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej powstało przedsiębiorstwo, które funkcjonowało i rozwijało się po rozwodzie – także powinno zostać podzielone pomiędzy byłego małżonka a spadkobierców zmarłego. Wynika to z orzecznictwa sądowego, że przedsiębiorstwo objęte jest współwłasnością i obejmuje nie tylko prawa majątkowe wchodzące w jego skład w trakcie trwania wspólności majątkowej, lecz także po jej ustaniu.

Natomiast jeżeli firma przechodzi na rzecz np. jednego z dzieci, a przedsiębiorstwo objęte było wspólnością majątkową małżeńską, wówczas małżonek oraz pozostałe dzieci mogą domagać się od niego słynnego zachowku.

Czym zatem jest zachowek? Jest to uprawnienie, które ma za zadanie ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z mocy prawa, ale spadkodawca pomija ich w testamencie bądź uposaża w znikomym stopniu. Dzieci, wnuki, małżonek oraz niekiedy rodzice mogą żądać od osoby powołanej do spadku, zapłaty zachowku w wysokości ½ udziały spadkowego, który by im przypadał, albo nawet 2/3, jeżeli są małoletni lub niezdolni do pracy. Wszelkie darowizny dla najbliższej rodziny nie pomniejszają tzw. substratu zachowkowego, natomiast darowizny dla innych osób są nie są uwzględniane, gdy minęło 10 lat od ich otrzymania.

Zachowek ma szczególnie znaczenie w przypadku, gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo. Pamiętając, że roszczenie o zachowek przedawnia się dopiero z upływem 5 lat od daty otwarcia testamentu, wysokość zachowku (1/2 albo 2/3) będzie wyliczana na podstawie wartości firmy z dnia wystąpienia z żądaniem zachowku. Jeżeli więc, np. w okresie 3 lat od śmierci przedsiębiorcy, firma zwiększy wartość o 100%, również o tyle wzrośnie zachowek. Ponadto zachowek płatny jest w gotówce, a nie w składnikach majątkowych, np. w udziałach w spółce i powinien był wypłacony niezwłocznie. I ostatnie, lecz chyba najważniejsze, roszczenie zachowkowe jest wierzytelnością, którą uprawniony może sprzedać komukolwiek, np. konkurencji.

Prowadzenie firmy to nie tylko dbałość o bieżące sprawy, ale również planowanie przyszłości. Przepisy prawa spadkowego mogą być skomplikowane, ale odpowiednie przygotowanie pomoże Ci uniknąć problemów i zapewnić płynną sukcesję. Aby dowiedzieć się więcej i skorzystać z profesjonalnego wsparcia, skontaktuj się z certyfikowanym doradcą sukcesyjnym zrzeszonym w Krajowej Izbie Doradców Sukcesyjnych. Zapraszamy do wypełnienia formularza kontaktowego poniżej, aby umówić się na spotkanie i rozpocząć proces planowania sukcesji Twojego biznesu i majątku.

Autorzy: Rafał Szcześniak, Jakub Misiak, Jacek Lemiesz